woensdag 1 maart 2017

Over jongens die niet lezen en diversiteit die gevoelig ligt - Steven De Baerdemaeker

Plafondmeisje
Maandagochtend in een Molenbeeks vijfde leerjaar. Een pop van een halve meter lengte hangt ondersteboven aan het plafond. Eén en al vraagtekens bij de kinderen wanneer ze de klas binnen strompelen. Meer dan dat de pop Imke heet, komen ze die dag niet te weten. En dat ze waarschijnlijk iets te maken heeft met een boek, want er staat er eentje in cadeaupapier aan het bord. De fantasie van de ketjes gaat in overdrive.

Dinsdag blijkt Imke een meisje dat uit haar bed valt, op het plafond (Plafondmeisje, Fran Bambust, Clavis Uitgeverij). Op die manier is zij ‘anders’. In het stuk dat ik voorlees, vindt Imke het vervelend dat al haar spullen op de grond staan, terwijl zij op het plafond zit. Wat als we nu eens zorgen dat de Imke in onze klas dat probleem niet heeft? Vol enthousiasme worden plafondmeubels geknutseld. De creatiefsten maken uiteindelijk zelfs aquaria, een jacuzzi en een halve speeltuin. De rest van het schooljaar is het plafond van onze de klas dé bezienswaardigheid van de school.

Wat verder in het boek wordt Imke beschuldigd van enig terrorisme. Om het vermoeden dat ze vernielingen aanricht, kracht bij te zetten, maakt een televisieploeg in het verhaal een reportage waarin ze de waarheid aardig verdraait. Hoe de reporters dat doen, bestuderen we niet alleen, we zetten het ook om in de praktijk: de ene helft van de klas maakt reportages die moeten aantonen dat onze school de vuilste van heel Brussel is, de andere helft framet onze school als de allernetste.
En tussen al dat leuks door, lezen we verder. Nieuwsgierig naar het verhaal, maar ook op zoek naar wat we nog meer met het boek kunnen doen.

Doe iets met een boek!
Misschien had u van mij in het kader van de Jeugdboekenmaand M/V/X meteen een pleidooi verwacht voor meer diversiteit in kinder- en jeugdboeken. Wees gerust, dat komt nog. Maar wat ben je met een boek met een realistisch, divers beeld van onze samenleving als het niet gelezen wordt?
Gemiddeld lezen jongens een stuk minder graag dan meisjes, al is geslacht slechts één van de factoren die hierin een rol speelt. Vermoedelijk zal de spreiding van de leeszin binnen de geslachten ook groter zijn dan het verschil tussen de geslachten, zoals dat het geval is voor zowat alle M/V-verschillen. Het is al evenmin een geheim dat jongens gemiddeld meer gericht zijn op ‘doen’.

Misschien moeten we daar in het hele leesbevorderingsverhaal wat meer op focussen. Wat meer actie komt niet alleen een groot deel van de jongens ten goede, maar ook alle meisjes die liever ‘doen’. Sommige kinderen hebben genoeg aan het verhaal op zich, voor anderen moet er iets met het boek gebeuren. Je kan Gelukkige Vaderdag, Silvie (Brigitte Minne – De Eenhoorn) lezen. Je kan ook een ‘leeshut’ in de klas maken, gebaseerd op die van Ferre en Zita, de hoofdpersonages. Kledij maken, creatief aan de slag gaan met kapsels en fotografie zijn andere kansen die voor het grijpen liggen. Quizzen rond de inhoud van het boek vindt iedereen leuk (lesideeën op schooluitdekast.be). En intussen stel je met je kinderen ieders M/V/X-denken kritisch in vraag.

Boeken over, maar vooral met diversiteit
Met een boek als Gelukkige Vaderdag, Silvie lach ik me een breuk. Maar boeken over een sociaal thema durven wel eens extra saai uitvallen. Het lijkt alsof sommige auteurs, in een lovenswaardige poging om de wereld te verbeteren, vergeten om hun boek ook aantrekkelijk te maken. Tip voor wie een boek wil schrijven over een diversiteitsthema: zorg ervoor dat kinderen je boek ook willen lezen.
Een nadeel van sommige boeken over diversiteit is dat ze eerder stigmatiserend werken dan bij te dragen aan een inclusief beeld van de samenleving. Wie niet beantwoordt aan wat de norm is, volgens het referentiekader van de auteur, wordt ‘per ongeluk’ weggezet als uitzondering, eerder dan als vanzelfsprekend deel van onze maatschappij.

Net daarom hebben we nood aan meer boeken waarin diversiteit niet het thema, maar een evidentie is. Verhalen waarin de gelijkenissen tussen wij en zij groter blijken dan de verschillen. Boeken waarin ‘anders zijn’ enkel betekent  ‘dat er minder mensen zijn met deze eigenschap’ en niet ‘dat er wat mis is met deze mensen’. Boeken die een reële afspiegeling zijn van onze samenleving, kunnen hun steentje bijdragen aan een inclusieve samenleving waarin iedereen zijn/haar/hun plek vindt. De boekenreeks Lou (Kathleen Amant i.s.m. çavaria, Clavis uitgeverij) is daar een voorbeeld van.

Je bent wie je bent, zonder M/V/X
Het gaat de goede kant op. Naarmate diversiteit in onze samenleving steeds zichtbaarder wordt, sluipt ze ook meer en meer binnen in boeken. Er is echter een ‘maar’, althans voorlopig. De  invalshoeken van diversiteit waar rekening mee wordt gehouden, zijn vaak diegene die in onze samenleving weinig effect op de verkoopcijfers zullen hebben: een kind met een beperking, mensen met verschillende huidskleuren, ... Het blijft voorlopig moeilijk om een personage met lesbische ouders te vinden (zonder dat dit het  hoofdthema van het boek is), in het bijzonder voor kleuters en jonge kinderen. Stoere meisjes zijn er intussen wel wat. Naar de gevoelige, zachte jongens is het veel langer zoeken. Laat staan de jongen die liever een meisje wil zijn, of omgekeerd.

Gender en seksuele diversiteit zijn twee van die vaak vergeten invalshoeken in het diversiteitsverhaal. Meerdere auteurs en uitgeverijen geven in de wandelgangen toe dat ze bang zijn om boeken te maken met een genderatypisch, transgender of holebipersonage, uit angst dat die geen redelijke verkoopcijfers zullen halen. Ook nu nog.

En dus verdient Iedereen Leest dubbel applaus. Een Jeugdboekenmaand met slogan “M/V/X: je bent wie je bent” zet het thema resoluut op de kaart. Hoezeer dit onderwerp mensen anno 2017 nog steeds uit hun comfortzone haalt, merkte ik de afgelopen weken bij sommige leerkrachten en bibliotheekmedewerkers: “Wij doen in maart wel iets rond jezelf zijn, die M/V/X laten we voor wat het is.” De ‘zekerheden’ van het leven in vraag stellen, waaronder het bij velen vastgeroeste M/V-rollenpatroon, doet niet iedereen even graag. Dat leidt namelijk tot het besluit dat die zekerheden niet zo absoluut blijken. Het kwaaltje “we weten niet wat hiermee te doen in de klas of bibliotheek” is trouwens makkelijk te verhelpen met een pilletje internet.

Youssef
Een paar weken na het werken met Plafondmeisje, in hetzelfde Molenbeekse vijfde leerjaar. Youssef, een topkerel die een hekel heeft aan lezen, komt naar me toe, met in zijn handen iets dat zowaar op een boek lijkt: “Meester, meester! We zijn dit weekend op uitstap geweest naar de bibliotheek. En ik heb een keileuk boek gevonden waarmee we iets kunnen DOEN!” In het toneelstuk dat we maken op basis van Grieselstate (Anthony Horowitz, Facet) redt uiteindelijk onze Cécile de jongens, dankzij één van haar eigenschappen die haar op sommige vlakken bijzonder sterk maakt: autisme.


Steven De Baerdemaeker is leerkracht en onderwijsmedewerker bij çavaria. Çavaria inspireert, stimuleert en ondersteunt verenigingen en individuen die opkomen voor een brede kijk op seksuele oriëntatie, genderexpressie en genderidentiteit.

Geen opmerkingen:

Een reactie posten